Ιλιάδα - Ορολογία έπους

Αδύνατο: εκφραστικός τρόπος που χρησιμοποιείται στην ομηρική ποίηση και στο δημοτικό τραγούδι, για να δηλώσει με έμφαση και παραστατικότητα ότι δεν πρόκειται να συμβεί κάτι. Συνήθως ο ήρωας παραλληλίζει αυτό που δε θέλει να γίνει με κάτι που αντίκειται στους φυσικούς νόμους, π.χ. όρκος Αχιλλέα, ραψ. Α 234
Αναχρονισμός: Προβολή μιας συνήθειας της σύγχρονης με τον ποιητή εποχής σε παλαιότερη.
Ανθρωπομορφισμός: Η πίστη των αρχαίων ότι οι θεοί μπορούσαν να εμφανιστούν σ’ ένα θνητό, παίρνοντας τη μορφή ανθρώπου, κι ακόμη πως είχαν ανθρώπινη συμπεριφορά, συνήθειες ή ελαττώματα. Οι θεοί εμφανίζονται είτε με ενανθρώπιση (σαν άνθρωποι) είτε με επιφάνεια (με θαυμαστό τρόπο)
Αποστροφή: Σχήμα λόγου με έντονη συναισθηματική φόρτιση κατά το οποίο
ο ποιητής διακόπτει την τριτοπρόσωπη αφήγηση και απευθύνεται άμεσα σε κάποιον ήρωα, σε β’ πρόσωπο. Δείχνει έτσι τη συμπάθεια ή τη συμπόνια του για τα πάθη του, π.χ. ραψ. Π 744,787,812-813,843.
Αριστεία: Η ανάδειξη της ανδρείας ενός ήρωα κατά τη διάρκεια της μάχης με συνεχείς νικηφόρες μονομαχίες ή με κάποια ηρωική πράξη. Συνήθως ο ήρωας έχει και τη βοήθεια ενός θεού, που του δίνει μια ακατανίκητη ορμή, η οποία φαίνεται και στο έντρομο ύφος του αντιπάλου του.
Άστοχα ερωτήματα: Αυτά που, αν και έχουν περιεχόμενο πιθανό, αστοχούν στην επισήμανση της αλήθειας που ενδιαφέρει στη συγκεκριμένη περίπτωση. Το πρόσωπο που απαντά αρνείται πρώτα μία-μία τις δυνατότητες που πρόβαλε εκείνος που ρώτησε και στο τέλος δίνει τη σωστή απάντηση. Με τη χρήση τους επιτυγχάνεται η επιβράδυνση της εξέλιξης του μύθου, π.χ. ραψ. Α 66-68.
Αφήγηση: Η εξιστόρηση ενός γεγονότος ή μιας ιστορίας.
Αφήγηση σε γ’ πρόσωπο: Ο ποιητής, ως παντογνώστης εξωτερικός αφηγητής, αφηγείται τα γεγονότα.
Αφήγηση σε α’ πρόσωπο: Οι ήρωες, ως εσωτερικοί αφηγητές, δίνουν ώθηση στην εξέλιξη της υπόθεσης.
Ένθετη αφήγηση: αφήγηση των ηρώων σε α’ πρόσωπο.
Αναδρομική αφήγηση: αφήγηση γεγονότων του παρελθόντος.
Χρονογραφική ή γραμμική αφήγηση: αφήγηση των γεγονότων στη χρονική σειρά τους.
Εκφραστικοί τρόποι (ή τυπικές φράσεις): Φράσεις που επαναλαμβάνονται ίδιες ή ελαφρώς παραλλαγμένες και μάλιστα σε συγκεκριμένες θέσεις μέσα στους στίχους. Υπάρχουν ρηματικοί και ονοματικοί εκφραστικοί τύποι. Οι πρώτοι έχουν ως πυρήνα ένα ρήμα ή μια μετοχή, π.χ. «Η Αθηνά τα μάτια λάμποντας» , ενώ οι δεύτεροι αποτελούνταν από ένα κύριο όνομα και ένα επίθετο ή μια περίφραση, π.χ. «Δίας ο νεφελοσυνάχτης».
Ειρωνεία (επική): Αφηγηματική τεχνική κατά την οποία ο ήρωας αγνοεί την αλήθεια ή δε γνωρίζει την τραγική θέση στην οποία βρίσκεται ή προς την οποία πηγαίνει, με αποτέλεσμα να συνεχίζει να ενεργεί με τρόπο που θα του επιφέρει αρνητικές συνέπειες. Από την άλλη πλευρά οι ακροατές/αναγνώστες γνωρίζουν όλα αυτά και αγωνιούν για το μέλλον του ήρωα.
Επιβράδυνση: Αφηγηματική τεχνική με την οποία διακόπτεται ή αναβάλλεται η αφήγηση ενός γεγονότος και παρεμβάλλονται άλλα γεγονότα που δεν σχετίζονται άμεσα με το συγκεκριμένο σημείο της υπόθεσης. Με αυτόν τον τρόπο ενημερώνονται καλύτερα οι ακροατές/αναγνώστες για κάποια θέματα και επιπλέον κεντρίζεται το ενδιαφέρον τους για τη συνέχεια, π.χ. ραψ. Α, το ταξίδι του Δία στους Αιθίοπες.
Ήθος ή Ηθογράφηση προσώπων: Η περιγραφή και αξιολόγηση της συμπεριφοράς και της δράσης των ηρώων του έργου με βάση: α) τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα λόγια και τις πράξεις των ηρώων, β) τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τους χαρακτηρισμούς που διατυπώνονται για εκείνους από τους άλλους ήρωες και γ) τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τους χαρακτηρισμούς που διατυπώνει για εκείνους ο ίδιος ο ποιητής, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο.
«Το θαυμαστό»: Το στοιχείο που ξεπερνάει τους φυσικούς και λογικούς νόμους, δηλαδή το υπερφυσικό.
Θεματικοί τύποι (ή τυπικές σκηνές ή τυπικά θέματα): Θέματα, ενέργειες, δραστηριότητες που επαναλαμβάνονται μέσα στο έπος με τις ίδιες περίπου λεπτομέρειες ή και τις ίδιες λέξεις ή φράσεις, π.χ. σκηνές φιλοξενίας, ικεσίας, κ.ά.
Νόμος των τριών: Τεχνική σύμφωνα με την οποία ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση προχωρώντας από το λιγότερο σημαντικό θέμα στο πιο σπουδαίο, που βρίσκεται πάντα στην τρίτη θέση, π.χ. ραψ. Α 51-53
Παρομοίωση: Σχήμα λόγου με το οποίο κατανοούμε καλύτερα μια ιδιότητα ή πράξη κάνοντας σύγκριση ή συσχετισμό με κάτι πολύ γνωστό. Χρησιμοποιούμε συνήθως λέξεις όπως σαν, όπως, πώς, καθώς.
Όταν αναλύουμε μια παρομοίωση, προσδιορίζουμε: α) το αναφορικό μέρος, που είναι μια εικόνα η οποία αρχίζει με τα σαν, όπως, πώς, καθώς, β) το δεικτικό μέρος, που είναι η αφήγηση του έπους και αρχίζει με τις λέξεις έτσι, παρόμοια, και γ) τον κοινό όρο, δηλαδή το κοινό σημείο σύγκρισης, ανάμεσα στην εικόνα και την αφήγηση.
Περιγραφή: Η παρουσίαση ενός προσώπου, ενός τοπίου, μιας κατάστασης κ.λπ. με χρήση λεπτομερειών, εικόνων, επιθέτων κ.ά. Αντίθετα με την αφήγηση, πρόκειται για στατικό στοιχείο του κειμένου, δηλαδή όταν περιγράφουμε δεν εξελίσσεται η υπόθεση. Η περιγραφή ενός έργου τέχνης λέγεται έκφρασις, π.χ. η περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα.
Προοίμιο: Η εισαγωγή, ο πρόλογος του έπους. Έχει τρία μέρη: α) επίκληση στη Μούσα, όπου ο ποιητής την καλεί να τον βοηθήσει να αφηγηθεί τα γεγονότα, β) διήγηση, όπου δίνεται περιληπτικά η υπόθεση του έπους, και γ) παράκληση, όπου ο ποιητής ζητεί από τη Μούσα να αρχίσει το ποίημά του από κάπου συγκεκριμένα.
Προοικονομία: Αφηγηματική τεχνική με την οποία ο ποιητής διαμορφώνει καταστάσεις ή βάζει τους ήρωες να μιλούν ή να ενεργούν με τέτοιο τρόπο, ώστε να σχεδιάσει σε γενικές γραμμές την εξέλιξη του έργου και να προετοιμάζει τους αναγνώστες για γεγονότα που πρόκειται να ακολουθήσουν, π.χ. ραψ. Α 523
Τυπικός αριθμός: οι τυπικοί ομηρικοί αριθμοί είναι συνήθως πολλαπλάσια του 3
«Ύβρις-νέμεσις-τίσις»: ηθική αντίληψη σύμφωνα με την οποία όποιος ξεπερνά το μέτρο, τα επιτρεπτά όρια της ανθρώπινης φύσης, και συμπεριφέρεται προσβλητικά απέναντι σε θεούς και ανθρώπους, τότε λέμε ότι διαπράττει «ύβρη», η οποία προκαλεί τη «νέμεση», την οργή δηλαδή των θεών, και επέρχεται η «τίση», δηλαδή η τιμωρία του.